Günümüzde sosyal medya, hayatımızın ayrılmaz bir parçası haline gelmiş durumda. Haberleşmeden sosyalleşmeye, bilgi edinmeden fikir beyan etmeye kadar pek çok alanda aktif olarak kullandığımız bu platformlar, ifade özgürlüğümüzü kullanmamız için önemli bir zemin sunuyor. Ancak klavyenin başına geçtiğimizde, düşüncelerimizi sınırsızca ve sorumsuzca paylaşabileceğimiz yanılgısına düşmek, bizi ciddi hukuki sorunlarla karşı karşıya bırakabilir. Özellikle sosyal medya yorumları aracılığıyla işlenen hakaret suçu, son yıllarda adliyelerin gündeminde önemli bir yer tutmaktadır. Peki, sosyal medyada yapılan hangi yorumlar hakaret sayılır? Eleştiri ile hakaret arasındaki ince çizgi nerededir? Yorum yaparken nelere dikkat etmeli ve olası bir suçlamadan nasıl korunmalıyız? Bu makalemizde, Türk Ceza Kanunu (TCK) ışığında sosyal medyada hakaret suçunu detaylarıyla ele alacak ve bilinçli bir sosyal medya kullanıcısı olmanız için dikkat etmeniz gereken hususları sıralayacağız.
Sosyal Medya ve İfade Özgürlüğü: Sınırlar Nerede Başlar?
İfade özgürlüğü, demokratik toplumların temel taşlarından biridir ve Anayasamız tarafından da güvence altına alınmıştır. Her birey, düşünce ve kanaatlerini serbestçe açıklama, yayma hakkına sahiptir. Sosyal medya platformları da bu özgürlüğün kullanılmasında çağımızın en etkili araçlarından biri olarak öne çıkar. Ancak ifade özgürlüğü, sınırsız ve mutlak bir hak değildir. Tıpkı diğer temel hak ve özgürlükler gibi, ifade özgürlüğü de başkalarının hak ve özgürlükleriyle, özellikle de şeref ve haysiyetleriyle sınırlıdır.
Bir düşünceyi eleştirmek, bir olayı yorumlamak veya bir konudaki memnuniyetsizliği dile getirmek ifade özgürlüğü kapsamındadır. Ancak bu eleştiri ve yorumlar, kişilerin onur, şeref ve saygınlığını rencide edecek, onları toplum nezdinde küçük düşürecek ifadeler içeriyorsa, bu durum hakaret suçunu oluşturabilir. İşte bu noktada, “eleştiri hakkı” ile “hakaret suçu” arasındaki ayrımı iyi yapmak hayati önem taşır.
Hakaret Suçu Nedir? Türk Ceza Kanunu Kapsamında Tanımı
Türk Ceza Kanunu’nun 125. maddesi, hakaret suçunu şu şekilde tanımlamaktadır:
“(1) Bir kimseye onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat eden veya sövmek suretiyle bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığına saldıran kişi, üç aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır.”
Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere, hakaret suçu iki şekilde işlenebilir:
- Somut Bir Fiil veya Olgu İsnat Etmek: Kişiye, onun onur, şeref ve saygınlığını zedeleyecek nitelikte, belirli, elle tutulur bir eylem veya durum atfetmektir. Örneğin, bir kişiye “hırsız,” “rüşvetçi,” “sahtekar” gibi somut suçlamalarda bulunmak bu kapsama girer. İsnat edilen fiilin gerçek olup olmaması, suçun oluşumu açısından her zaman belirleyici değildir; önemli olan isnadın kişinin itibarını zedeleme potansiyelidir.
- Sövmek Suretiyle Saldırmak: Genel ve soyut nitelikteki sözlerle kişinin onur, şeref ve saygınlığına saldırmaktır. Küfürler, aşağılayıcı lakaplar, beddualar bu kategoriye girer. “Aptal,” “geri zekalı,” “ahlaksız” gibi ifadeler sövme yoluyla hakarete örnek teşkil edebilir.
Sosyal Medyada Hakaret Suçunun Unsurları Nelerdir?
Bir eylemin sosyal medyada hakaret suçu olarak kabul edilebilmesi için bazı unsurların bir arada bulunması gerekir:
- Fiil: Hakaret içeren bir sözün, yazının, görüntünün veya sesin varlığıdır. Sosyal medyada bu, bir yorum, bir paylaşım, bir direkt mesaj, bir emoji (anlamına göre), bir GIF veya bir video şeklinde olabilir.
- Hukuka Aykırılık: Yapılan eylemin hukuk düzeni tarafından korunmuyor olması gerekir. Örneğin, basın özgürlüğü veya eleştiri hakkı kapsamında kalan ifadeler hukuka aykırı sayılmaz.
- Mağdurun Belirlenebilirliği: Hakaretin yöneldiği kişinin kim olduğunun açıkça anlaşılabilir olması veya en azından kimliğinin belirlenebilir nitelikte olması şarttır. Mağdurun isminin doğrudan zikredilmesi gerekmeyebilir; kullanılan ifadelerden, bağlamdan veya profil bilgilerinden kimin kastedildiği anlaşılabiliyorsa bu unsur gerçekleşmiş sayılır.
- Kasıt: Failin, hakaret etme amacıyla hareket etmiş olması, yani söz konusu ifadelerin mağdurun onur, şeref ve saygınlığını rencide edeceğini bilmesi ve istemesi gerekir. Taksirle (dikkatsizlik veya özensizlikle) hakaret suçu işlenemez.
- Aleniyet Unsuru (Nitelikli Hal): TCK Madde 125/4’e göre, hakaret suçunun basın ve yayın yoluyla (sosyal medya da bu kapsama girer) işlenmesi, yani aleniyet unsurunun varlığı, cezanın artırılmasını gerektiren bir nitelikli haldir. Sosyal medyada yapılan bir yorumun herkese açık olması veya çok sayıda kişi tarafından görülebilir olması, “aleniyet” şartının gerçekleştiği anlamına gelir. Bir yorumun “herkese açık” bir profilde yapılması, bir gönderinin altına yazılması veya geniş bir takipçi kitlesi olan bir hesap tarafından paylaşılması durumunda aleniyet unsuru kolaylıkla oluşur. Bu durumda ceza altıda bir oranında artırılır.
Sosyal Medya Yorumlarında “Hakaret” Sayılabilecek İfadeler ve Durumlar
Sosyal medya dinamik bir ortam olduğu için hangi ifadelerin hakaret sayılacağı duruma göre değişkenlik gösterebilir. Ancak Yargıtay kararları ve genel hukuk prensipleri ışığında bazı örnekler verilebilir:
- Açık Küfürler ve Argo İfadeler: “Şerefsiz”, “namussuz”, “ahlaksız”, “it”, “hayvan” gibi doğrudan aşağılayıcı ve onur kırıcı sözler.
- Onur Kırıcı Somut İsnatlar: Bir kişiyi somut bir suçla (örn: “Bu adam dolandırıcıdır”) veya ahlaka aykırı bir eylemle (örn: “Falanca kişi eşini aldatıyor”) itham etmek.
- Fiziksel Özelliklerle Alay Etmek: Kişinin boyu, kilosu, engeli veya diğer fiziksel özellikleriyle dalga geçmek, aşağılayıcı lakaplar takmak.
- Mesleki İtibara Saldırı: Bir doktor için “kasap”, bir öğretmen için “cahil” gibi mesleğini ve yetkinliğini aşağılayıcı ifadeler kullanmak.
- Cinsel İçerikli Aşağılamalar: Kişinin cinsel yönelimi, tercihleri veya namusu hakkında yapılan onur kırıcı yorumlar.
- Manipüle Edilmiş Görseller ve “Caps”ler: Bir kişinin fotoğrafını aşağılayıcı bir şekilde düzenleyerek veya üzerine hakaret içeren yazılar ekleyerek paylaşmak.
- Nefret Söylemi: Bir kişiyi veya grubu, ırkı, dini, etnik kökeni, cinsiyeti gibi nedenlerle aşağılamak, onlara karşı kin ve düşmanlığa tahrik etmek.
- “Beğeni” ve “Yeniden Paylaşım (Retweet)” Sorumluluğu: Bir hakaret içeriğini “beğenmek” (like) tek başına suç oluşturmayabilirken, hakaret içeren bir yorumu veya gönderiyi sahiplenerek, üzerine ek bir yorum yaparak veya yayılmasına katkıda bulunacak şekilde “yeniden paylaşmak” (retweet, share) kişinin cezai sorumluluğunu doğurabilir. Özellikle, paylaşıma eklenen yorumun içeriği belirleyici olacaktır.
Eleştiri Hakkı ve Hakaret Arasındaki İnce Sınır
Toplumsal ve siyasi konularda, kamuya mal olmuş kişiler hakkında veya sanatsal bir esere yönelik eleştiri yapmak, ifade özgürlüğünün önemli bir parçasıdır. Ancak eleştiri hakkı da sınırsız değildir. Yargıtay içtihatlarına göre, bir ifadenin eleştiri sınırları içinde kalıp kalmadığının değerlendirilmesinde şu kriterler göz önünde bulundurulur:
- Gerçeklik ve Güncellik: Eleştiriye konu olan olayın veya durumun gerçek olması ve güncel bir ilgiye sahip olması.
- Kamu Yararı: Eleştirinin toplumsal bir fayda veya kamusal bir tartışmaya katkı sunma amacı taşıması.
- Konu ile İfade Arasında Düşünsel Bağ: Kullanılan ifadelerin eleştirilen konuyla bağlantılı olması, konudan saparak doğrudan kişiliğe saldırı niteliği taşımaması.
- İfadelerin Küçültücü Olmaması: Eleştirinin sert, çarpıcı veya rahatsız edici olması mümkündür; ancak kullanılan ifadelerin kişiyi küçük düşürücü, aşağılayıcı ve onur kırıcı olmaması gerekir. Amaç, fikri eleştirmek olmalı, kişiyi itibarsızlaştırmak olmamalıdır.
Örneğin, bir politikacının politikalarını sert bir dille eleştirmek meşru iken, aynı politikacıya yönelik “vatan haini”, “aptal” gibi ifadeler kullanmak hakaret suçunu oluşturabilir. Bir sanatçının eserini beğenmediğinizi ifade etmek eleştiri iken, sanatçıya yönelik “sanat fukarası”, “yetkeksiz” gibi aşağılayıcı ifadeler hakaret olabilir. Önemli olan, ifadenin düşünce açıklaması mı, yoksa şeref ve saygınlığa saldırı mı içerdiğidir.
Sosyal Medyada Hakaret Suçunun Cezası Nedir?
TCK Madde 125’e göre, hakaret suçunun temel cezası üç aydan iki yıla kadar hapis veya adli para cezasıdır. Ancak bazı durumlarda bu ceza artırılabilir:
- Aleniyet (Kamuya Açıklık): Suçun sosyal medya gibi basın ve yayın yoluyla işlenmesi halinde ceza altıda bir oranında artırılır (TCK 125/4).
- Kamu Görevlisine Karşı Görevinden Dolayı İşlenmesi: Hakaretin, bir kamu görevlisine (polis, hakim, öğretmen vb.) görevi nedeniyle yapılması durumunda ceza bir yıldan iki yıla kadar hapis cezası olur (TCK 125/3-a).
- Kişinin Dini, Siyasi, Felsefi İnançlarından Dolayı İşlenmesi: Kişinin dini, siyasi, sosyal, felsefi inanç, düşünce ve kanaatlerini açıklamasından, değiştirmesinden, yaymaya çalışmasından veya mensup olduğu dinin emir ve yasaklarına uygun davranmasından dolayı hakaret edilmesi halinde de ceza artırılır (TCK 125/3-b).
- Kutsal Sayılan Değerlere Yönelik İşlenmesi: Kişinin mensup olduğu dine göre kutsal sayılan değerlerden bahisle hakaret edilmesi de cezayı artıran bir nedendir (TCK 125/3-c).
Hakaret suçu nedeniyle verilen hapis cezası, koşulları varsa adli para cezasına çevrilebilir veya hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) kararı verilebilir. Ayrıca, hakaret suçunun mağduru, ceza davasının yanı sıra hukuk mahkemelerinde manevi tazminat davası açarak uğradığı manevi zararın giderilmesini de talep edebilir.
Yorum Yaparken Nelere Dikkat Edilmeli? Kendinizi Nasıl Korursunuz?
Sosyal medyada özgürce yorum yapmak keyifli olsa da, potansiyel hukuki risklerden kaçınmak için şu noktalara dikkat etmek önemlidir:
- Düşünmeden Yazmayın: Anlık bir öfke, kızgınlık veya heyecanla klavyenin başına geçmeyin. Yorumunuzu göndermeden önce birkaç saniye durup düşünün.
- Empati Kurun: Yazdıklarınızın karşıdaki kişiyi nasıl etkileyebileceğini, onun yerinde olsanız ne hissedeceğinizi göz önünde bulundurun.
- Gerçekliği Araştırın: Özellikle bir kişi hakkında somut bir iddiada bulunacaksanız (örneğin, bir usulsüzlük iddiası), bu iddianın doğruluğundan emin olun. Kulaktan dolma bilgilerle veya dedikodularla hareket etmeyin.
- Eleştiri Sınırlarını Bilin: Fikirleri, eylemleri, politikaları veya eserleri eleştirebilirsiniz. Ancak eleştirinizi kişisel saldırıya dönüştürmekten, kişilerin onur ve saygınlığını hedef almaktan kaçının.
- Anonimliğe Güvenmeyin: Sahte veya anonim bir hesap arkasına saklanarak hakaret etmenin sizi koruyacağını düşünmeyin. Gerekli durumlarda bilişim uzmanları ve yasal yollarla kimliğiniz tespit edilebilir.
- Küfür ve Argo Kullanımından Kaçının: Bu tür ifadeler, hakaretin en net göstergelerindendir ve sizi doğrudan suçlu duruma düşürebilir.
- Yanlış Anlaşılabilecek İfadelerden Uzak Durun: İroni, sarkazm veya alaycı bir dil, yazılı metinlerde kolayca yanlış anlaşılabilir ve hakaret olarak algılanabilir. Mümkün olduğunca açık ve net bir dil kullanın.
- Hukuki Sonuçları Düşünün: Basit bir yorum gibi görünen bir ifadenin bile ciddi hukuki sonuçları olabileceğini, para cezası veya hapis cezası ile karşılaşabileceğinizi unutmayın.
- Provokasyona Gelmeyin: Online tartışmalar bazen hararetlenebilir. Başkalarının sizi kışkırtmasına izin vermeyin ve seviyeli bir üslubu korumaya özen gösterin.
- “Acaba Bu Hakaret mi?” Diye Düşündüğünüz An Durun: Bir ifadenin hakaret olup olmadığı konusunda en ufak bir şüpheniz varsa, o yorumu yapmaktan vazgeçin.
Sosyal Medyada Hakarete Uğradıysanız Ne Yapmalısınız?
Eğer sosyal medyada bir başkasının yorumuyla hakarete uğradığınızı düşünüyorsanız, aşağıdaki adımları izleyebilirsiniz:
- Ekran Görüntüsü Alın: Hakaret içeren yorumun, yorumu yapan kişinin profil bilgilerinin (kullanıcı adı, profil linki vb.), paylaşım tarihinin ve saatinin net bir şekilde göründüğü ekran görüntülerini hemen alın. Bu, en önemli deliliniz olacaktır. URL (link) adresini de kaydetmeyi unutmayın.
- Şikayetçi Olun: Topladığınız delillerle birlikte Cumhuriyet Savcılığı’na veya en yakın kolluk kuvvetine (polis, jandarma) başvurarak şikayetçi olabilirsiniz. Şikayet dilekçenizde olayı ayrıntılı bir şekilde anlatmalı ve delillerinizi sunmalısınız.
- Avukat Desteği Alın: Ceza hukuku ve bilişim suçları alanında deneyimli bir avukattan hukuki destek almak, sürecin doğru ve etkin bir şekilde yönetilmesi açısından büyük önem taşır. Avukatınız, haklarınızı korumanızda, delillerin toplanmasında ve davanın takibinde size yol gösterecektir. (Bizimle iletişime geçmek için tıklayın.)
- Erişimin Engellenmesi ve İçeriğin Kaldırılması Talebi: Hakaret içeren içeriğin internet ortamından kaldırılması veya erişimin engellenmesi için 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun kapsamında yasal yollara başvurabilirsiniz.
Sonuç
Sosyal medya, ifade özgürlüğümüzü kullandığımız, bilgi paylaştığımız ve sosyalleştiğimiz güçlü bir araçtır. Ancak bu gücün sorumlu bir şekilde kullanılması, hem bireysel haklarımızın korunması hem de toplumsal barışın sağlanması açısından elzemdir. Yaptığımız her yorumun, paylaştığımız her içeriğin bir sorumluluğu olduğunu unutmamalıyız. Eleştiri hakkımızı sonuna kadar kullanırken, başkalarının onur, şeref ve saygınlığına zarar vermemeye özen göstermek, bilinçli bir sosyal medya kullanıcısının temel prensibi olmalıdır. Unutmayın ki klavyenin ucundaki sözler, gerçek hayattaki sözler kadar etkilidir ve hukuki sonuçlar doğurabilir. Herhangi bir hakaret iddiasıyla karşılaştığınızda veya bir hakarete maruz kaldığınızda, vakit kaybetmeden uzman bir hukukçudan destek almanız, haklarınızı en doğru şekilde korumanıza yardımcı olacaktır.